Smog (ang. smoke – dym, fog – mgła) jest zjawiskiem pseudo-atmosferycznym (nienaturalnym), które powstaje w wyniku jednoczesnego występowania dużego stężenia zanieczyszczeń powietrza, będących efektem działalności człowieka oraz naturalnych zjawisk meteorologicznych, takich jak brak wiatru i utrzymująca się wilgotność powietrza. W efekcie powietrze staje się swoistą zawiesiną, w której obok naturalnych składników, występuje mieszanina szkodliwych substancji np. pyłu zawieszonego PM2,5 i PM10, toksycznych tlenków siarki, węgla i azotu, substancji organicznych np. dioksyn, ale też pyłki roślin, kurz, popiół, a nawet resztki startego ogumienia samochodów.

Ponieważ jednym z czynników powstawania smogu jest brak wiatru, zjawisko najczęściej występuje w dużych miastach, zwłaszcza położonych w kotlinach, gdzie naturalny ruch powietrza jest ograniczony przez ukształtowanie terenu i często nieudolne zagospodarowanie przestrzenne. Tam też dochodzi do powstawania tzw. „kwaśnego smogu”, który w znacznym stopniu składa się z zawieszonych w powietrzu kropli wody o odczynie kwaśnym w wyniku rozpuszczania tlenków niemetali (węgla, siarki, azotu).

Smog w każdej postaci jest szkodliwy dla organizmu ludzkiego. Badania wykazują, że już cząstki pyłu zawieszonego PM10, które dostają się głównie do jamy ustnej, nozdrzy, tchawicy i ewentualnie oskrzeli, wywołują reakcję organizmu nawet u ludzi zdrowych, choć reakcje te nie są ostre i sprowadzają się do podrażnienia spojówek, lekkich stanów zapalnych krtani. Pyły o mniejszej frakcji PM2,5 mają już zdolność do penetrowania dróg oddechowych, a nawet przenikania do naczyń krwionośnych, co może powodować szereg dolegliwości, w zależności od składu chemicznego wdychanego pyłu. Najczęstszymi objawami długotrwałego, bądź regularnego kontaktu ze smogiem jest zmęczenie, osłabienie organizmu, reakcje skórne, stany zapalne układu oddechowego, spadek tolerancji wysiłku fizycznego. Wykazano też bezpośredni związek zawartego w smogu kancerogennego benzo[a]pirenu z mutacjami genetycznymi, prowadzącymi do nowotworów płuc. 

Wprowadzane są systemowe zmiany, mające na celu ograniczenie występowania zjawiska smogu w dużych aglomeracjach i ich okolicach, niemniej jednak, zakres ich wdrażania oraz długoterminowość zmuszają indywidualnych inwestorów do poszukiwania rozwiązań, które mogą tu i teraz ochronić dom przed napływem zanieczyszczonego powietrza. Do takich rozwiązań należą filtry powietrza. Oprócz filtrów mechanicznych, których efektywność uzależniona jest od wielkości cząstki neutralizowanego zanieczyszczenia, rynek oferuje filtry aktywne, pracujące w oparciu nie tylko o zjawiska fizyczne, ale też reakcje chemiczne.

Jednym z rodzajów takich filtry antysmogowe węglowe. Pierwotnie miały one zastosowanie na mniejszą skalę, głównie w maskach antysmogowych, a więc do indywidualnego stosowania. Węgiel aktywny, wykorzystywany do produkcji filtrów węglowych antysmogowych, pozyskiwany jest na drodze termicznego lub chemicznego rozkładu substancji zawierających ten pierwiastek w odpowiednio wysokich stężeniach molowych, np. węgla brunatnego, ale też innych źródeł naturalnych jak drewno czy torf.

Zasada działania filtra węglowego opiera się na właściwościach adsorpcyjnych porowatej powierzchni cząstek węgla oraz oddziaływaniach międzycząsteczkowych. Adsorpcja jest procesem polegającym na wiązaniu się cząsteczek, atomów lub jonów, z których składają się zanieczyszczenia zawieszone w powietrzu,  z powierzchnią węgla na granicy faz. Proces jest możliwy, dzięki strukturze węgla aktywnego, który wykazuje relatywnie dużą porowatość w granicach 2–250 nm, dzięki czemu posiada zdolność do absorpcji szerokiego spektrum zanieczyszczeń.

Zanieczyszczenia adsorbowane przez węgiel zawarty w filtrach antysmogowych to nie tylko cząstki pyłu zawieszonego PM2,5 i PM10, drobnoustroje i wirusy, które wiązane są mechanicznie przez pory w powierzchni adsorbentu. Dzięki chemicznej aktywności węgla cząsteczkowego, filtr wykazuje także zdolność do neutralizacji zanieczyszczeń chemicznych, takich jak szkodliwe produkty spalania paliw organicznych (benzyny, oleju napędowego, oleju opałowego) czyli m.in.: NO₂, SO₂, CO, ale też metale ciężkie, lotne związki organiczne, a więc wszystkiego tego, co wchodzi w skład smogu, którym oddychamy.

Dzięki swojej wszechstronności i relatywnie wysokiej wydajności, filtry antysmogowe z wkładem węglowym stały się popularnym wyborem wśród prywatnych klientów posiadających instalacje rekuperacji w swoim domu. Obecnie rynek oferuje szeroką gamę filtrów węglowych do zastosowania w domowych systemach rekuperacji i centralach wentylacyjnych. Z racji tego, iż filtry te nie należą do najtańszych zazwyczaj stosuje się je za filtrami wstępnymi.

Skuteczność filtracyjna tego typu filtrów wynosi nawet ePM1 80% (wg ISO 16890), co oznacza, że filtr jest w stanie zneutralizować ponad 80% cząstek stałych pyłu zawieszonego o frakcji 0,3-1,0 µm. Przy dodatkowych właściwościach oczyszczających, dzięki którym powietrze trafiające do domu, pozbawione jest metali ciężkich, drobnoustrojów, szkodliwych produktów spalania oraz nieprzyjemnych zapachów. Wielu klientów bardzo sobie ceni, osiągany efekt.

Czystość przewodów wentylacyjnych, jak i pozostałych elementów instalacji wymiany powietrza, ma duży wpływ na nasze zdrowie, zważywszy ze w domu spędzamy dłuższy czas dnia. Wiele rodzin decydując się na rekuperację kieruje się między innymi tym, że chce cieszyć się czystym, natlenionym i przefiltrowanym powietrzem. Niestety bez właściwej dbałości o instalacje, efekty mnogą być nawet odwrotne.

Warto również wspomnieć, że czystość rur wentylacyjnych ma istotny wpływ na sprawność samych urządzeń, a co za tym idzie na nasze rachunki!

Powstawanie zanieczyszczeń

Stopień i rodzaj zanieczyszczeń, a także szybkość ich powstawania, jest bezpośrednio uzależniona od rodzaju budynku, sposobu w jaki następuje wymiana powietrza, ale również jakości stosowanych filtrów.

Nawet najlepiej zaprojektowana i wykonana instalacja z czasem będzie wymagała czyszczenia. Podczas lat użytkowania osadza się brud, kurz i pył. Do ich wnętrz nierzadko dostaje się woda sprzyjając rozwojowi bakterii, grzybów i pleśni. Niestety to wszystko wraz z powietrzem będzie trafiało do płuc mieszkańców. Najbardziej dotkliwie odczuwać to będą alergicy i astmatycy.

Poprawny montaż – po pierwsze

Instalacja musi być utrzymana i oddana do użytku w czystości już na etapie wykonania! Instalacje, skrzynki rozprężne do anemostatów muszą być podeklowane zaraz po wykonaniu montażu,…. i to podstawa!

Wiele nieprofesjonalnych firm jak obserwuje nie raz bagatelizuje ten aspekt i defakto doprowadza do to ze właściciel zanim zacznie użytkować instalacje, dostaje ją już zanieczyszczoną. Montażyści w firmie Teknikon kładą bardzo dużo starania na właśnie ten aspekt. Nie może być inaczej. Staranne wykonanie to podstawa.

Niewłaściwe wykorzystanie systemu – osuszanie domu w fazie budowy

Zaskakują mnie praktyki, bądź pomysły niektórych Klientów. Wielokrotnie właściciele domu, zanim w ogóle zaczną użytkować system, jak wg przeznaczenia, czyli przy normalnym użytkowaniu podczas mieszkania, załączają rekuperacje podczas prac wykańczania domu!!! , tj. prac malarskich, montażu płyt GK, montażu paneli – finalnie tłumacząc osuszaniem domu.

Drodzy Klienci, Nie wolno tego robić! Podczas tego okresu, cała instalacja zabrudzi się więcej niż podczas 15 – tu latach normalnego użytkowania! Tu nie chodzi już o filtry, które można wymienić. Tu chodzi o przewody.

Kontrola i czyszczenie

Jak widać – regularne kontrole i czyszczenie są niezwykle istotne.

Najczęściej zajmują się tym wyspecjalizowane firmy, które dysponują odpowiednimi narzędziami. Inaczej jest to niemożliwe do wykonania.

Metody czyszczenia rur wentylacyjnych

Najpowszechniej stosowaną metodą jest szorowanie na sucho. Rury i kanały czyszczone są wtedy urządzeniem wyposażonym w szczotkę z twardym włosiem. Ma ona za zadanie zeskrobanie wszystkiego, co znajdzie na swojej drodze. Metoda ta w różnych wariantach stosowana jest od bardzo dawna głównie dlatego, że jest prosta i skuteczna.

Często stosuje się również sprężone powietrze lub specjalne odkurzacze.

W szczególnych przypadkach, jeśli jest to uzasadnione, stosuje się metodę czyszczenia na mokro. Generalnie unika się tej metody z uwagi na ryzyko przeciekania, czy nawet zalania pomieszczeń. Rury można wtedy przy okazji zdezynfekować.

Oczywiście wszystkie luźne cząstki powstałe podczas czyszczenia należy usunąć z kanałów wentylacyjnych.

Jeśli kontrola po czyszczeniu wykazałaby, że dalej pozostały zabrudzone miejsca, należy czyszczenie powtórzyć do skutku.

Elementy instalacji umożliwiające czyszczenie

Aby być w stanie należycie dbać o czystość instalacji niezbędne jest już na etapie projektowania zaplanować instalacje tak, aby zapewnić możliwość dostępu do wszystkich jej zakamarków.

Bardzo pomocne w tym są klapy rewizyjne różnych kształtów, kształtki rewizyjne, czy puszki filtrujące, dzięki którym możemy zatrzymać część zanieczyszczeń powietrza. Montowanie ww. rewizji wiąże się oczywiście z dodatkowymi kosztami.

Podsumowując

Prawidłowo zaprojektowana i wykonana instalacja to tylko połowa sukcesu. Niezbędne jest dbanie, by była sprawna przez cały okres użytkowania. Ma to ogromne znaczenie dla zdrowia użytkowników i nie wolno tego bagatelizować na żadnym etapie pracy.